Koszty pozaodsetkowe – z czego się składają i jaka jest ich maksymalna wysokość?

Kiedy planujemy zaciągnąć kredyt lub pożyczkę i przeglądamy różne oferty, jest prawdopodobne, że pierwszy aspekt, na który każdorazowo zwrócimy uwagę, to oprocentowanie. Faktycznie, jest ono bardzo istotne. Bezpośrednio wpływa na wysokość naliczanych odsetek od kredytu, a koszty odsetkowe, szczególnie w przypadku zobowiązań długoterminowych, bywają wysokie, jeśli wybierze się nieodpowiednią ofertę.

Należy jednak pamiętać, że odsetki to nie wszystko i istnieje również coś takiego, jak koszty pozaodsetkowe kredytu lub pożyczki. Jeśli nie zwrócimy na nie uwagi i skupimy się zanadto tylko na odsetkach, ryzykujemy, że niepotrzebnie przepłacimy (i to niekiedy o bardzo wysoką kwotę). W takim razie, co dokładnie się na nie składa? Jaka jest ich maksymalna wysokość dozwolona przez prawo? Wszystko wyjaśnimy w tym artykule!

Czym są koszty pozaodsetkowe i co się na nie składa?

Koszty pozaodsetkowe to, zgodnie z definicją zawartą w ustawie o kredycie konsumenckim, wszystkie koszty, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem jedynie odsetek, a więc stopy bazowej oprocentowania i marży banku (jak łatwo się domyślić, w ich przypadku mówimy o kosztach odsetkowych). W praktyce oznacza to, że kategoria ta jest bardzo szeroka.

Prowizja za udzielenie zobowiązania, opłaty dodatkowe (takie jak, chociażby opłata przygotowawcza), koszty związane z ubezpieczeniem, lub innymi produktami powiązanymi z kredytem lub pożyczką – to najczęściej spotykane elementy składowe kosztów pozaodsetkowych. W skład kosztów pozaodsetkowych danego zobowiązania może wejść tylko jeden lub kilka elementów, zależne jest to od oferty przygotowanej przez dany bank. Niektóre koszty pozaodsetkowe są ponoszone jednorazowo, na przykład na początku okresu kredytowania, ale inne mogą być rozkładane na części i doliczane do rat zobowiązania (tak jest często na przykład z ubezpieczeniem zobowiązania).

To, jak bardzo koszty pozaodsetkowe będą różnić się pod względem wysokości od kosztów odsetkowych, również leży w gestii banku. Aczkolwiek podobnie, jak istnieją maksymalne koszty pozaodsetkowe, tak ustawowo ograniczone są odsetki od zobowiązania, w tym odsetki karne za opóźnienie. Dość wysokimi kosztami pozaodsetkowymi charakteryzują się przede wszystkim instytucje pozabankowe, ale oczywiście mogą pojawiać się wyjątki od tej reguły. Każdy przypadek należy więc rozpatrywać indywidualnie.

Jaka jest maksymalna wysokość kosztów pozaodsetkowych?

Koszty pozaodsetkowe mają limit ustalony prawnie. Wynika to z potrzeby zapobiegania wyzyskowi i nieuczciwym praktykom na rynku finansowym. Dzięki ustaleniu maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych można zapobiec sytuacjom, w którym pożyczkobiorcy są zmuszeni oddawać kwotę znacznie przekraczająca tą, którą pożyczyli.

Aktualnie maksymalne koszty pozaodsetkowe mogą wynieść 25% pożyczonej kwoty (bazowo, bez względu na długość zobowiązania) plus 30% za każdy rok kredytowania. Jednak nawet przy bardzo długim okresie spłaty, maksymalna wysokość kosztów pozaodsetkowych nie może przekroczyć całkowitej kwoty kredytu.

Jak obliczyć koszty pozaodsetkowe?

Obliczanie kosztów pozaodsetkowych na pierwszy rzut oka może wydawać się skomplikowane, ale w istocie takie nie jest. Nie potrzeba nawet żadnego specjalnego narzędzia stworzonego konkretnie w tym celu, a wystarczy zwykły kalkulator. Do wyliczenia maksymalnych kosztów pozaodsetkowych stosuje się następujący wzór, zawarty w ustawie o kredycie konsumenckim:

𝑀𝑃𝐾𝐾 ≤ (𝐾 × 25%) +( 𝐾 × (𝑛: 𝑅) × 30%)

W powyższym wzorze MPKK oznacza maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu, K całkowita kwotę kredytu, n okres spłaty wyrażony w dniach i R liczbę dni w roku.

Przykładowo, jeśli zdecydujemy się pożyczyć 1000 złotych na rok, maksymalne koszty pozaodsetkowe wyniosą 55%, a więc co najwyżej 550 złotych. W takim wypadku wyliczenia będą wyglądały następująco:

550 ≤ (1000 x 25%) + (1000 x (365:365) x 30%)

550 ≤ 250 + 300

550 ≤ 550

Przy kredycie na 10 000 złotych i 5 lat maksymalne koszty pozaodsetkowe wyniosą nie 25 + (30 x 5), czyli 175%, a 100% całkowitej kwoty kredytu, zgodnie z przedstawioną powyżej zasadą. Będą w związku z tym równe nie więcej niż 1000 złotych. Jak widać, obliczenie samodzielnie kosztów pozaodsetkowych to kwestia zaledwie kilku chwil. Zdecydowanie warto poświęcić moment, aby to zrobić.

Koszty pozaodsetkowe a Tarcza Antykryzysowa

W marcu 2020 roku, z uwagi na pandemię koronawirusa i trudną sytuację finansową wielu polskich rodzin, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zaproponował, aby w tak zwanej Tarczy Antykryzysowej znalazły się zapisy dotyczące maksymalnych kosztów pozaodsetkowych. Ich zmniejszenie na pewien okres miało pozwolić na zaciąganie zobowiązań na korzystniejszych warunkach i utrzymanie płynności finansowej rodzinnych gospodarstw domowych.

Uwagi prezesa UOKiK zostały wzięte pod uwagę przy projektowaniu Tarczy, w związku z czym ostatecznie przez okres 15 miesięcy obowiązywały nadzwyczajne zasady w zakresie kosztów pozaodsetkowych. Ustalono ich inną maksymalną wysokość dla pożyczek krótkoterminowych (do 30 dni), a inną dla zobowiązań o dłuższym okresie spłaty (kredytów, pożyczek).

Koszty pozaodsetkowe w Tarczy Antykryzysowej dla pożyczek krótkoterminowych

W przypadku tak zwanych chwilówek, a więc właśnie zobowiązań finansowych udzielanych na krótki okres, w tym wypadku nie dłuży niż miesiąc, kredytodawca nie mógł naliczyć kosztów pozaodsetkowych w wysokości przekraczającej 5% wartości udzielonego finansowania. Koszty odsetkowe mogły być oczywiście mniejsze niż wskazany limit, ale nie większe.

Tarcza Antykryzysowa – koszty pozaodsetkowe dla zobowiązań długoterminowych

Jeśli zaś chodzi o umowy na dłuższy okres, sytuacja była nieco bardziej skomplikowana. Maksymalna wysokość ich kosztów pozaodsetkowych wynosiła 15% pożyczonej kwoty (niezależnie tego, czy mowa o umowie na 2 miesiące, czy 2 lata), plus dodatkowo 6% za każdy rok kredytowania, przy czym nie więcej niż 45%. W praktyce oznaczało to, że na przykład pożyczka na 3 lata nie mogła mieć kosztów pozaodsetkowych o wysokości przekraczającej 33%.

Wskazane powyżej stawki przestały obowiązywać 1 lipca 2021 roku. Obecnie, tak jak przed wprowadzeniem omówionych specjalnych zasad, obowiązują przepisy ustawy o kredycie konsumenckim. Warto przypomnieć, że w myśl rzeczonej ustawy kredytem konsumenckim są nie tylko kredyty bankowe, ale też wszelkiej maści pożyczki pozabankowe udzielane konsumentom przez instytucje finansowe, dla których jest to główną osią działalności (parabanki, firmy pożyczkowe).

Co zrobić, żeby nie przepłacić na kosztach pozaodsetkowych?

Jeśli nie chcemy przepłacić na kosztach pozaodsetkowych, powinniśmy dokładnie zapoznać się z projektem umowy kredytu lub pożyczki przed jej podpisaniem. Przede wszystkim powinny nas interesować takie kwestie, jak wspomniana już prowizja czy opłaty dodatkowe. Rekomendujemy również poproszenie o pomoc w dobraniu odpowiedniej oferty specjalisty, aby upewnić się, że nie popełnisz żadnego błędu lub nie ominie Cię korzystniejsza propozycja.

Warto podkreślić, że ustęp 3 artykułu 36a ustawy o kredycie konsumenckim jasno wskazuje, co zrobić w sytuacji, gdyby koszty pozaodsetkowe wymienione w umowie przekraczały kwotę obliczoną przy pomocy wspomnianego wcześniej wzoru (lub kwotę całości zobowiązania, w przypadku, gdy przekroczyły jej 100%). Otóż stanowi on, że koszty ponad tę kwotę nie należą się wierzycielowi, a więc musimy zapłacić tylko maksymalną kwotę przewidywaną przez prawo – wszystko ponadto jest nienależne, nawet jeśli umowa wskazuje inaczej.

Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że w przypadku zobowiązań zaciągniętych przed 1 lipca 2021 roku, a więc w czasie, w którym jeszcze obowiązywały specjalne stawki maksymalnych kosztów pozaodsetkowych, wierzyciele mają aktualnie prawo podnieść je do tych wymienionych w ustawie o kredycie konsumenckim. Dotyczy to jednak tylko rat należnych po 1 lipca 2021.

Koszty pozaodsetkowe a RRSO

RRSO, czyli Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania, to skrót, który zobaczymy na większości stron internetowych, banerów czy ulotek reklamujących kredyty bądź pożyczki. Wynika to z obowiązku informacyjnego, który ciąży na instytucjach finansowych. RRSO wskazuje, jak w skali roku całkowity koszt zobowiązania ma się do jego kwoty. Im wyższe RRSO, tym droższy kredyt lub pożyczka.

Warto wiedzieć, że przy obliczaniu Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania bierze się pod uwagę zarówno koszty odsetkowe, jak i pozaodsetkowe. Dlatego też jest to wskaźnik, na który zawsze powinno zwracać się uwagę przy zaciąganiu zobowiązania finansowego. Samo oprocentowanie nominalne czy same koszty pozaodsetkowe nie dają pełnego obrazu opłacalności danej oferty.

Trzeba przy tym uważać, aby nie pomylić RRSO (Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania) z RSO (Roczną Stopą Oprocentowania). RSO obejmuje tylko koszty odsetkowe, a więc nie reprezentuje dostatecznie opłacalności całego kredytu czy pożyczki.

Koszty pozaodsetkowe – podsumowanie

Koszty pozaodsetkowe potrafią być bardzo znaczącą częścią sumy kosztów związanych z danym zobowiązaniem. Zwłaszcza jeśli mówimy o zobowiązaniach pozabankowych. W związku z tym koniecznie powinniśmy zwrócić na nie uwagę przy zaciąganiu kredytu i pożyczki, a nie kierować się tylko samym oprocentowaniem nominalnym i związanymi z nim odsetkami (ale oczywiście o odsetkach też nie powinniśmy zapominać).

Należy też pamiętać, że obowiązuje maksymalna wysokość kosztów pozaodsetkowych, która dotyczy nie tylko banków, ale też firm pożyczkowych. Co prawda od 1 lipca 2021 roku zasady w tym zakresie nie są już tak korzystne dla konsumentów, jak były przez poprzedzające tę datę 15 miesięcy, natomiast wciąż pewne limity obowiązują i warto je znać. Brak świadomości w zakresie swoich praw może prowadzić do niepotrzebnego przepłacania na zobowiązaniu, a więc jest to poważny problem.