Stopa referencyjna NBP – czym jest i na co wpływa?

Bardzo często w ostatnich latach można było przeczytać o tym, że Rada Polityki Pieniężnej podniosła lub obniżyła stopy procentowe, w tym taką stopę, jak stopa referencyjna NBP. Pojawiają się także przewidywania, czy to ekspertów niezależnych, czy największych banków światowych, odnośnie do tego, jak wysokość stóp procentowych NBP będzie kształtowała się w przyszłości. Nawet dla kogoś, kto z ekonomią nie jest za pan brat, jest to coś istotnego, na czego temat warto dowiedzieć się więcej.

Z wielu względów wysokość stopy referencyjnej NBP może bowiem bezpośrednio przekładać się na ilość pieniędzy w portfelach Polaków – przede wszystkim mowa tutaj o tych Polakach, którzy aktualnie spłacają kredyty lub planują je zaciągnąć w przyszłości. Wszystkie niezbędne informacje na temat tejże stopy, a więc między innymi informacje dotyczące tego, czym ona jest i od czego zależy, znajdziecie w dalszej części tego materiału.

Czym jest stopa referencyjna?

Stopa referencyjna jest jedną z podstawowych stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Do podstawowych stóp procentowych NBP należy także między innymi stopa lombardowa oraz stopa depozytowa. Poziom stopy referencyjnej, tak, jak innych stóp procentowych NBP, określa się w procentach. Jej wysokość ustala Rada Polityki Pieniężnej – jest to organ Narodowego Banku Polskiego.

Do czego ta stopa się odwołuje? Jest to nic innego, jak rentowność bonów pieniężnych, którą NBP emituje w tracie podstawowych operacji otwartego rynku (a więc np. zakupu bonów pieniężnych krótkoterminowych na rynku międzybankowym). Chociaż w pierwszej chwili może się wydawać, że w takim razie stopa ta nie ma bezpośredniego przełożenia na życie zwykłych obywateli, to w praktyce jest inaczej, a jej podwyższenie bądź obniżenie to coś, co może odczuwalnie rzutować na życie wielu Polaków.

Ile wynosi stopa referencyjna NBP?

Stopa referencyjna NBP, jak wspomniano już powyżej, nie jest stała, a zmienna. Rada Polityki Pieniężnej może podnieść lub obniżyć ją w ramach odpowiedzi na bieżącą kondycję polskiej gospodarki. Podnoszenie stopy referencyjnej NBP uważa się za jedno z podstawowych działań w ramach walki z inflacją, zaś jej obniżenie ma najczęściej miejsce w przypadku przejściowego kryzysu niezwiązanego z inflacją, stąd też w 2020 roku stopa referencyjna NBP była kilkukrotnie obniżana, zaś od końca 2021 roku jest sukcesywnie podwyższana.

Przed wiosną 2020 roku, stopa referencyjna NBP była zmieniana rzadko i przez długie lata nie trzeba było często jej sprawdzać, ponieważ cały czas utrzymywała się na poziomie 1,5%. Potem jednak przyszło wiele zmian i już w maju 2020 roku stopa referencyjna została obniżona do rekordowo niskiego pułapu 0,10%. Od 5 stycznia 2021 roku z kolei wynosi ona 2,25%, a więc jest wyższa niż przed wybuchem pandemii koronawirusa. Aktualną wysokość stóp procentowych NBP, zarówno stopy referencyjnej, jak i innych, można zawsze sprawdzić na stronie internetowej Narodowego Banku Polskiego.

Podwyższenie lub obniżenie stopy referencyjnej NBP a WIBOR

Zmienna stopa procentowa WIBOR jest to referencyjny poziom oprocentowania pożyczek na polskim krajowym rynku międzybankowym. Na jej wysokość bezpośrednio wpływa wysokości stopy referencyjnej NBP. Kiedy stopa referencyjna jest podwyższana, rośnie i WIBOR, kiedy zaś Rada Polityki Pieniężnej ją obniża, to spada również WIBOR.

WIBOR to, obok marży, kluczowa składowa oprocentowania kredytów. Im większy kredyt, tym podniesienie stóp procentowych NBP, skutkujące podniesieniem WIBOR-u, będzie bardziej odczuwalne. Efektem znacznego podniesienia stóp procentowych może być rata kredytu większa o kilkadziesiąt złotych, a w skrajnych przypadkach nawet kilkaset złotych.

Stopa referencyjna NBP a odsetki ustawowe

Kodeks cywilny bezpośrednio reguluje wysokość odsetek ustawowych, a więc podstawowej wysokości odsetek, którą stosuje się, jeżeli strony nie zawarły porozumienia w zakresie wysokości odsetek. Co ma z odsetkami ustawowymi wspólnego stopa referencyjna NBP? Otóż wysokość odsetek ustawowych jest równa sumie 3,5% oraz stopy referencyjnej NBP.

Jeśli więc na przykład stopa referencyjna NBP wynosi 2,25%, to odsetki ustawowe w danym momencie są równe 5,75%. Oczywiście, strony mogą zawrzeć w umowie informację o wysokości odsetek wyższej (ale tylko do pewnego stopnia) lub niższej niż wysokość odsetek ustawowych i w takiej sytuacji przy obliczaniu rat bierze się pod uwagę oprocentowanie wskazane w umowie.

Warto jednak wiedzieć, że prawo określa również coś takiego, jak maksymalna wysokość oprocentowania kredytu bankowego (bądź też pożyczki ratalnej lub chwilówki). Ona również jest zmienna w zależności od aktualnej wysokości stopy referencyjnej NBP, ponieważ jest równa dwukrotności odsetek ustawowych.

Przy odsetkach ustawowych na poziomie 5,75%, maksymalne oprocentowanie będzie wynosiło 11,5%. Należy pamiętać, że nie mowa tutaj o RRSO (Rzeczywistej Rocznej Stopie Oprocentowania, do której zalicza się także m.in. prowizję), a o samym oprocentowaniu nominalnym.

Stopa referencyjna NBP wpływa także na ustawową wysokość odsetek za opóźnienie (wykorzystywaną, kiedy wysokość odsetek karnych nie została oznaczona w umowie) oraz maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie. Wysokość odsetek za opóźnienie to zawsze suma stopy referencyjnej NBP i 5,5%, a więc przy stopie referencyjnej na poziomie 2,25% – 7,75%.

Podobnie, jak w przypadku odsetek ustawowych, tak i tutaj maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie w skali roku wynosi dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie. Przy odsetkach za opóźnienie na poziomie 7,75% będzie to 15,5%.

Stopa referencyjna NBP w 2022 roku – ile wyniesie?

2022 rok rozpoczął się od podwyżki stopy referencyjnej NBP do 2,25% – miało to miejsce 5 stycznia. Różni analitycy i instytucje mają swoje opinie odnośnie do tego, jak stopy procentowe ukształtują się na przestrzeni 2022 roku i dalszych lat. Goldman Sachs, jeden z czołowych światowych banków inwestycyjnych, prognozuje, że w szczytowym momencie stopa referencyjna w Polsce może zostać podniesiona nawet do 4% (wcześniejsze prognozy tego banku przewidywały stopę referencyjną na poziomie maksymalnie 3%).

Jak już wspomniano, podwyższanie stóp procentowych jest sposobem na walkę z inflacją. Goldman Sachs z kolei przewiduje, że 2022 i 2023 roku inflacja w Europie Środkowo-Wschodniej, a więc również w Polsce, przekroczy cele wyznaczone przez bank centralny. Łatwo więc można wywnioskować, z czego wynikają takie prognozy w zakresie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego. Trzeba jednak być świadomym, że prognozy to tylko prognozy, zarówno, jeśli chodzi o stopy procentowe, jak i inflację – realne wartości mogą być w rzeczywistości niższe lub wyższe, w zależności od wielu czynników gospodarczych, a także polityki przyjętej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Stopa referencyjna NBP a stopa referencyjna ZUS

Określenie „stopa referencyjna” można usłyszeć nie tylko w odniesieniu do Narodowego Banku Polskiego, ale także Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a mówiąc dokładniej – dostępnej dla polskich przedsiębiorców pomocy de minimis. Stopę referencyjną ZUS wykorzystuje się do obliczania wartości pomocy publicznej, występującej między innymi w takich formach, jak pożyczka czy rozłożenie płatności na raty.

Co składa się na stopę referencyjną ZUS? Jest ona obliczana indywidualnie dla każdego przedsiębiorcy i stanowi sumę stopy bazowej oraz marży. Stopę bazową dla danego kraju, w tym przypadku Polski, okresowo publikuje Komisja Europejska. Marża zaś zależy od różnych czynników, między innymi zdolności kredytowej i wypłacalności danego przedsiębiorcy.

Jak widać, stopa referencyjna NBP i stopa referencyjna ZUS to dwie zupełnie inne kwestie. Wykorzystuje się je w odrębnych sytuacjach, a dodatkowo stopa referencyjna NBP jest taka sama dla wszystkich podmiotów, podczas gdy ta ustalana przez ZUS może przyjmować inną wartość dla każdego przedsiębiorcy.

Stopa referencyjna NBP – podsumowanie

Stopa referencyjna NBP to jedna z najważniejszych, jeśli nie najważniejsza stopa procentowa NBP, oczywiście patrząc z punktu widzenia przeciętnego obywatela, a nie na przykład banku. Ma ona bezpośredni i znaczący wpływ na finanse Polaków – w szczególności tych, którzy spłacają aktualnie kredyt hipoteczny, ale nie tylko. Wraz z podniesieniem stopy referencyjnej NBP do góry idzie zwykle również zmienna stopa procentowa WIBOR, która wpływa na wysokość rat kredytów. Z kolei obniżenie stopy referencyjnej prowadzi z zasady do niższych rat.

To nie wszystko, ponieważ trzeba pamiętać, że stopa referencyjna wpływa również na takie kwestie, jak wysokość odsetek ustawowych, maksymalnego oprocentowania kredytu lub pożyczki, a także odsetek za opóźnienie (ustawowych i maksymalnych). Krótko mówiąc, zdecydowanie warto trzymać rękę na pulsie, jeśli chodzi o wysokość stopy referencyjnej NBP i przewidywane zmiany w tym zakresie. Zwłaszcza jeśli na przykład ma się w planach zaciągnięcie kredytu lub pożyczki. Należy przy tym pamiętać, aby nie mylić stopy referencyjnej NBP ze stopą referencyjną ZUS, ponieważ te dwie wartości bywają zupełnie różne.