Śmierć osoby bliskiej z oczywistych względów jest zawsze niezwykle trudna, a nie pomaga w tym konieczność uregulowania wielu spraw urzędowych i formalnych. Jednym z nich jest kwestia dziedziczenia, która w niektórych przypadkach rozwiązywana jest spokojnie i pokojowo, ale w innych wiąże się z dużą ilością kontrowersji i konfliktów. Dziedziczenie ustawowe, czyli określona w Kodeksie cywilnym kolejność dziedziczenia, powstało właśnie po to, aby zminimalizować problemy związane z dzieleniem majątku. Jak ono przebiega? Co warto o dziedziczeniu ustawowym wiedzieć? Z tego artykułu dowiesz się: Jak działa system dziedziczenia w polskim prawie. Czym różni się przyjęcie spadku od odrzucenia spadku. Jakie są konsekwencje niezłożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w terminie. Co to jest zachowek i kto może go otrzymać. Czym jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jakie zmiany wprowadza śmierć jednego z małżonków dla umowy o rozdzielność majątkową. Co się dzieje, jeśli zmarła osoba nie zostawiła testamentu. Jakie są specjalne zasady dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Kiedy ma miejsce dziedziczenie ustawowe, a kiedy testamentowe? Najprostszą odpowiedzią na to pytanie jest stwierdzenie, że dziedziczenie ustawowe zachodzi, kiedy zmarły nie pozostawił po sobie ważnego testamentu. Taka sytuacja ma często miejsce, jeśli śmierć nastąpiła w młodym wieku lub nieoczekiwanie. Są jednak sytuacje, w których powstał testament, ale i tak zajdzie dziedziczenie ustawowe. Pierwszą z nich jest uznanie testamentu za nieważny. Może to na przykład nastąpić, jeśli został sporządzony pod wpływem narkotyków lub alkoholu, a także jeśli spadkodawca napisał go pod wpływem groźby. Ponadto nieważność testamentu można stwierdzić z przyczyn formalnych, takich jak między innymi: niespełnianie wymagań przez świadka (np. brak zdolności do czynności prawnych) połączenie testamentu z kimś innym (zazwyczaj małżonkiem) brak daty. Może się zdarzyć, że za nieważną zostanie uznana tylko część testamentu. W takim wypadku reszta będzie wciąż obowiązywała, z wyłączeniem sytuacji, w której bez postanowień nieważnych testament w ogóle by nie powstał. Nawet jeśli testament jest ważny, to wciąż może być konieczne dziedziczenie ustawowe, na przykład jeśli spadkobiercy testamentowi zrzekną się spadku, a także jeśli testamentem objęta będzie tylko część majątku. Wtedy ta właśnie część trafia do spadkobierców testamentowych, ale reszta rozdysponowywana jest zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Dziedziczenie ustawowe Na mocy dziedziczenia ustawowego spadek w różnych częściach przysługiwać może: małżonkowi dzieciom wnukom rodzicom rodzeństwu dziadkom ciociom i wujkom pasierbom i pasierbicom gminie bądź Skarbowi Państwa. Źródło: https://wyborcza.biz/biznes/7,147582,23709541,jak-odziedziczyc-spadek-ustawowo-czy-testamentowo-jakich-bledow.html Dziedziczenie przez małżonka, dzieci i wnuki W pierwszej kolejności dziedziczą małżonek oraz dzieci zmarłego w częściach równych, przy czym część przynależna małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼. Oznacza to, że jeśli zmarły pozostawił po sobie żonę i dwójkę z dzieci, każde z nich otrzyma spadek w wysokości 1/3 majątku. Jeśli jednak dzieci przykładowo było 4, to żona otrzyma ¼ majątku, a dzieci po równo podzielą się pozostałym ¾. Warto wspomnieć, że równe prawa do dziedziczenia mają zarówno dzieci pochodzące ze związku małżeńskiego, jak i pozamałżeńskiego, a także dzieci adoptowane (o ile nastąpiło przysposobienie pełne). Jeśli małżonka nie ma lub już nie żyje, przysługująca mu część majątku przechodzi w całości na dzieci. Nie dziedziczą małżonkowie rozwiedzeni lub pozostający w separacji orzeczonej wyrokiem sądu. Jeśli dziecko nie dożyło śmierci rodzica, przysługującą mu część majątku dziedziczą w częściach równych jego potomkowie (czyli wnuki zmarłego). Dziedziczenie przez małżonka i rodziców Jeśli zmarły nie pozostawił po sobie dzieci, majątek dzielą między sobą jego małżonek oraz rodzice. Małżonkowi jest należna połowa spadku, podczas gdy każde z rodziców otrzymuje po ¼. Jeśli któreś z rodziców nie żyje, należne mu ¼ majątku dzielone jest równo pomiędzy rodzeństwo spadkodawcy (lub dzieci rodzeństwa, jeśli rodzeństwo również nie dożyło otwarcia spadku). W przypadku braku żyjących rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, małżonek otrzymuje całość majątku. Dziedziczenie przez dziadków Dziadkowie dziedziczą tylko pod warunkiem, że nie ma nikogo z wcześniej wspomnianych krewnych: małżonka, dzieci, wnuków, rodziców, rodzeństwa ani ich dzieci. Wszyscy dziadkowie dziedziczą w częściach równych, a w wypadku śmierci któregoś z nich jego część przypada jego dzieciom (czyli wujkom i ciotkom zmarłego). W przypadku braku dzieci dana część pozostaje do równego podziału między pozostałych dziadków. Dziedziczenie przez pasierbów i pasierbice Pasierbowie i pasierbice dziedziczą w częściach równych, kiedy nie jest możliwe dziedziczenie przez powyższe grupy, jednak tylko pod warunkiem, że w momencie otwarcia spadku nie żyją już oboje ich rodzice. Dziedziczenie przez gminę lub Skarb Państwa W przypadku braku krewnych, majątek dziedziczy gmina, która była ostatnim znanym miejscem zamieszkania zmarłego. Jeśli nie jest znana, całość majątku przypada Skarbowi Państwa. Zrzeczenie się dziedziczenia Zrzeczenia się dziedziczenia nie należy mylić z odrzuceniem spadku. Może ono zostać dokonane jedynie jeszcze za życia spadkodawcy za pomocą aktu notarialnego zawartego pomiędzy nim a przyszłym spadkobiercą. Na podstawie umowy zrzeczenia się dziedziczenia po śmierci spadkodawcy nie będzie już wymagane przyjęcie ani odrzucenie spadku. Osoba, która zrzekła się dziedziczenia nie będzie w ogóle brana pod uwagę przy ustalaniu dziedziczenia, tak samo jak jej dzieci i inni zstępni (chyba, że umowa zrzeczenia się dziedziczenia zawiera względem tego inne zapisy). Zrzeczenie się dziedziczenia skutkuje przejściem należnej danej osobie części majątku na innych spadkobierców. Przyjęcie spadku Przyjąć spadek można na dwa sposoby: wprost (w całości) z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie o sposobie przyjęcia bądź odrzuceniu spadku należy złożyć w sądzie lub u notariusza w ciągu 6 miesięcy od uzyskania informacji o śmierci spadkodawcy. W przeciwnym wypadku automatycznie nastąpi przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjmując spadek wprost przyjmujemy zarówno cały przysługujący nam majątek, jak i wszystkie długi, niezależnie od tego, czy przewyższają one wartość spadku. Wobec tego możemy na przykład odziedziczyć 10 000 złotych majątku i 100 000 złotych długu, który będziemy zobowiązani spłacić w całości. Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza znacznie bardziej chroni interesy spadkobierców. Decydując się na przyjęcie spadku w ten sposób, dziedziczymy cały majątek, a także długi, ale tylko do jego wysokości. Oznacza to, że dziedzicząc 10 000 złotych majątku i 100 000 złotych długu, spłacić musimy jedynie 10 000 złotych. Koszt złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku to 50 złotych, jeśli robimy to przed sądem, lub taksa notarialna (maksymalnie 50 złotych) plus podatek VAT w wysokości 23%, jeżeli udaliśmy się do notariusza. Odrzucenie spadku Odrzucić spadek można jedynie w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy. Po odrzuceniu spadku nie dziedziczymy ani majątku, ani długów, a nasza część przechodzi na kolejnych spadkobierców. Odrzucenie spadku w przypadku osoby małoletniej wykonuje w jej imieniu rodzic lub opiekun prawny, musi jednak uzyskać w tym celu pozwolenie sądu rodzinnego. Koszt odrzucenia spadku jest taki sam, jak koszt przyjęcia spadku. Odrzucenie spadku czy przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza – co jest lepsze? Odrzucenie spadku sprawia, że zarówno nie możemy zyskać, jak i nie możemy stracić, bowiem ani nie dziedziczymy majątku, ani długów. Oznacza to, że nawet jeśli skontaktują się z nami wierzyciele zmarłego, to będziemy mogli poinformować ich o odrzuceniu spadku i nie powinny nas czekać żadnego negatywne konsekwencje. Przyjęcie długu z dobrodziejstwem inwentarza co prawda chroni przed odpowiadaniem za długi zmarłego z własnego majątku, ale nie oznacza to, że zawsze będzie najlepszym rozwiązaniem. Kiedy majątek jest niewielki i musiałby tak czy inaczej zostać w całości przeznaczony na spłatę długów, przyjmowanie spadku to tylko obciążanie się dodatkowymi problemami. Dlatego też przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza będzie najlepszym wyborem, kiedy jesteśmy pewni bądź podejrzewamy, że wartość majątku przekroczyła wartość długów. Warto też wskazać, że chociaż teoretyczna wartość majątku może być wysoka, to w przypadku niektórych przedmiotów spieniężenie ich po cenie rynkowej nie zawsze będzie możliwe, co sprawi, że ostatecznie długi będziemy musieli spłacić z własnej kieszeni. Najgorszym wyborem jest przyjmowanie spadku wprost, ponieważ wiąże się z ryzykiem obciążenia się długami znacznie wyższymi niż wartość dziedziczonego majątku. Dlatego też obecnie niemal nikt nie decyduje się na dziedziczenie w ten sposób. Przed wprowadzonymi w 2015 zmianami w przypadku braku złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w terminie następowało automatyczne przyjęcie spadku wprost. Często miało to bardzo dramatyczne skutki. Jak już wspomniano, aktualnie w takiej sytuacji automatycznie przyjmuje się spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Zobacz również: spadek wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza Prawo do zachowku Z jednej strony każdy ma prawo do zadecydowania, co stanie się z jego majątkiem po śmierci, a z drugiej – niekoniecznie, o ile w testamencie pominięto dziedziców ustawowych. Nie mają oni wtedy prawa do całości spadku, który by im przysługiwał, gdyby testament nie powstał, mogą jednak starać się o otrzymanie zachowku. Czym jest zachowek? To ułamek spadku, który dana osoba by otrzymała, gdyby zaszło dziedziczenie ustawowe. Chroni ona najbliższych zmarłego w sytuacji, kiedy na przykład zdecydował się on cały swój majątek przepisać komuś obcemu, a pominął swoją rodzinę. Zachowek wynosi połowę tego, co przysługiwałoby danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego. Wobec tego jeśli przykładowo żonie należało się ½ spadku, ale została pominięta w testamencie, może otrzymać zachowek w wysokości ¼ spadku. Na zachowek liczyć mogą: małżonek dzieci wnuki rodzice. Jednak tylko pod warunkiem, że gdyby zaszło dziedziczenie ustawowe, to w danym przypadku rzeczywiście mieliby prawo do jakiejkolwiek części spadku. Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie Coraz więcej osób decyduje się na podpisanie przed zawarciem związku małżeńskiego intercyzy bądź wprowadzenia rozdzielności majątkowej za pomocą umowy majątkowej małżeńskiej już w trakcie trwania małżeństwa. Takie rozwiązanie sprawia, że małżonkowie nie tworzą żadnego majątku wspólnego, a każdy z nich dysponuje jedynie swoim majątkiem osobistym. Stosuje się je zarówno po to, aby zabezpieczyć interesy małżonków w razie ewentualnego rozwodu, jak i na przykład chronić jednego z małżonków przed efektami działań finansowych drugiego (czyli na przykład przed tym, aby żona była obciążona długami firmy męża). Pojawia się więc pytanie: rozdzielność majątkowa a dziedziczenie, jak te dwie rzeczy mają się do siebie? Żeby odpowiedzieć na to pytanie trzeba w pierwszej kolejności wskazać, że intercyza bądź umowa majątkowa małżeńska to umowy cywilne, które wygasają wraz ze śmiercią którejkolwiek ze stron. Oznacza to, że po śmierci intercyza przestaje obowiązywać i nie jest w ogóle brana pod uwagę przy podziale majątku. Niezależnie od tego, czy obowiązywała za życia rozdzielność majątkowa, małżonek dziedziczy majątek w równych częściach wraz z dziećmi zmarłego, jednak nie mniej niż jego ¼. Wobec tego czy rozdzielność majątkowa a dziedziczenie nie mają na siebie żadnego wpływu? Jest tylko jedna różnica i dotyczy ona tego, w jaki sposób oblicza się majątek, który następnie jest dzielony. Jeśli występowała wspólność majątkowa, to majątek małżonków dzieli się na pół, a dziedziczeniu podlega tylko jedna część. W przypadku rozdzielności majątkowej sprawa jest jeszcze prostsza, ponieważ podziałowi podlega cały majątek osobisty zmarłego. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego Wraz z ewolucją prawa spadkowego po 1946 roku wielokrotnie zmieniały się także zasady dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Do momentu wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 (miało to miejsce 14 lutego 2001 roku) gospodarstwa rolne były bowiem wyłączone z dziedziczenia na zasadach ogólnych i panowały wobec nic zupełnie odmienne zasady. Obecnie jednak, w związku z powyżej wskazanym wyrokiem, dziedziczenie gospodarstwa rolnego przebiega na zasadach ogólnych. Oznacza to, że są one dziedziczone na podstawie testamentu bądź dziedziczenia ustawowego dokładnie na takich samych warunkach, jak np. dziedziczenie pojazdów czy nieruchomości. Dziedzic nie musi spełniać żadnych dodatkowych wymagań, czyli na przykład być z wykształcenia rolnikiem. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego dotyczy wszystkich spadków otwartych od 14 lutego 2001 roku. Nawet jeśli proces w tej sprawie odbywa się później, to sposób podziału majątku będzie zależny od daty otwarcia spadku. Jak dziedziczenie gospodarstwa rolnego wyglądało wcześniej? Zasady były stosunkowo zawiłe i zmieniały się wielokrotnie. Warto wobec tego wziąć pod uwagę przede wszystkim te, które funkcjonowały bezpośrednio przed wejściem w życie wyroku Trybunały Konstytucyjnego. Zostały one wprowadzone w 1991 roku i obowiązywały do 14 lutego 2001. W ich świetle, aby odziedziczyć gospodarstwo rolne należało nie tylko być dziedzicem ustawowym, ale także spełniać co najmniej jeden z poniższych warunków: pracować na stałe przy produkcji rolnej być małoletnim lub w trakcie edukacji być przygotowanym zawodowo do prowadzenia produkcji rolnej być stale niezdolnym do pracy. Żeby kwalifikować się do odziedziczenia gospodarstwa rolnego dany warunek musiał być spełniony na moment otwarcia spadku, a już niekoniecznie na moment prowadzenia procesu w tej sprawie. Jeśli dzieci bądź małżonka spadkodawcy nie spełniali powyższych warunków, majątek przechodził na jego rodzeństwo lub dzieci rodzeństwa. W przypadku braku spadkobiercy o odpowiednich kwalifikacjach następowało dziedziczenie gospodarstwa rolnego na zasadach ogólnych, a więc w pierwszej kolejności do tego składnika majątku prawo miały dzieci i małżonka, niezależnie od wieku, wykształcenia czy doświadczenia w zakresie produkcji rolnej. Dziedziczenie ustawowe – podsumowanie Dziedziczenie ustawowe na pierwszy rzut oka może wydawać się zawiłe, ale wbrew pozorom nie jest aż tak skomplikowane. Warto dokładnie się z nim zapoznać i je zrozumieć, aby w razie czego nie musieć marnować czasu i nerwów na poszukiwanie informacji. Istotne są także takie kwestie, jak przyjęcie, odrzucenie i zrzeczenie się dziedziczenia. Niezwykle ważny jest również fakt, że chociaż dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo nad dziedziczeniem ustawowym, to pominięci w testamencie główni dziedzice ustawowi wciąż mają prawo do części majątku w formie zachowku. Często może się także okazać, że testament jest całkowicie lub częściowo nie ważne, w którym to wypadku również zastosowane zostanie dziedziczenie ustawowe. Przyjęcie spadku oznacza, że dziedzic staje się właścicielem majątku zmarłej osoby, ale również odpowiedzialnym za jej długi. Odrzucenie spadku oznacza, że dziedzic nie staje się ani właścicielem majątku, ani nie jest odpowiedzialny za długi zmarłej osoby. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że dziedzic staje się właścicielem majątku zmarłego, ale jest odpowiedzialny za długi tylko do wysokości wartości tego majątku. W takim przypadku, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub odrzucenie spadku mogą być najbezpieczniejszymi opcjami. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność za długi do wartości majątku. Zachowek to prawo dziedziców ustawowych do otrzymania określonej części majątku, nawet jeśli są pominięci w testamencie. Zachowek przysługuje małżonkowi, dzieciom, wnukom oraz rodzicom zmarłego. Tak, zachowek przysługuje dziedzicom ustawowym niezależnie od treści testamentu. Wartość zachowku wynosi połowę tego, co przysługiwałoby danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego. Rozdzielność majątkowa nie wpływa na dziedziczenie. Po śmierci jednego z małżonków intercyza lub umowa majątkowa przestaje obowiązywać. Dziedziczeniu podlega cały majątek osobisty zmarłego, niezależnie od tego, czy obowiązywała za życia rozdzielność majątkowa. Śmierć jednego z małżonków kończy umowę o rozdzielność majątkową. Majątek osobisty zmarłego małżonka podlega dziedziczeniu, niezależnie od wcześniej obowiązującej umowy. Tak, istnieją specjalne zasady dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego, które są regulowane przez Kodeks cywilny oraz ustawę o kształtowaniu ustroju rolnego. Dziedzicami ustawowymi są: małżonek i dzieci zmarłego (wspólnie), rodzice zmarłego (jeśli nie ma małżonka ani dzieci), oraz rodzeństwo zmarłego (jeśli nie ma innych dziedziców). Kolejność dziedziczenia zależy od tzw. porządków dziedziczenia. Tak, każdy ma prawo zrzec się dziedziczenia, niezależnie od okoliczności. Oznacza to, że nie staje się ani właścicielem majątku zmarłego, ani nie jest odpowiedzialny za jego długi. Jeśli zmarła osoba nie zostawiła testamentu, dziedziczenie odbywa się według ustawy. W pierwszej kolejności dziedziczą małżonek i dzieci zmarłego, potem rodzice, rodzeństwo itd. Jeśli nie złoży się oświadczenia w terminie 6 miesięcy od momentu, kiedy osoba dowiedziała się o spadku, uważa się, że spadek został przyjęty bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.
